Chủ Nhật, 9 tháng 6, 2013

K, Q, H phạm tội gì?

Bài đăng của tác giả LÊ NHẬT BẢO trên Tạp chí Sinh viên và Khoa học Pháp lý số 1 năm 2012


Tình huống: “Khoảng 19 giờ 30  ngày 20/06/2005, K (sinh năm 1987) đạp xe đạp đi chơi cùng nhóm bạn là Q (sinh năm 1988) và H (sinh năm 1989). Lúc 9 giờ tối, cả nhóm cùng đạp xe đến cây xăng thuộc phường Y thị xã U thì va chuyện tới 3 thanh niên khác đi xe ngược chiều. Sau khi to tiếng và cãi vã, hai bên bỏ đi. Đi một đoạn, K rủ cả nhóm  quay lại trở lại đuổi đánh ba thanh niên kia. Khi quay trở lại, họ thấy có 2 thanh niên M và N đang chở nhau trên một chiếc xe đạp. Cho rằng đây là số thanh niên vừa mới va chạm với mình, nên cả ba đã lao vào rượt đuổi 2 thanh niên đang đi trên xe đạp. M và N tưởng là cướp nên bỏ lại xe chạy thoát thân. Thấy M và N bỏ chạy để lại xe, K, Q và H liền lấy xe bán được 2400000đ chia nhau, mỗi người 800000đ. Hãy định tội cho K, Q và H.” (Trích Bài tập 5 trang 52 sách Hướng dân học tập môn Luật Hình sự phần các tội phạm – Nhà xuất bản trẻ xuất bản năm 2010).

Bình lun:
Tình hung trên cũng đã nêu ra ba hướng v viđịnh tđối vi K, Q, H, và các hướng định ty cũng chính là các quan đim khác nhau ca các Lut gia đối vi v vic tương t trong thc tin. Các quan điy làti công nhiên chiếđot tài sn, ti cướp tài sn, ti trm cp tài sn. Chúng tôi không đồng tình vi c ba quan đim này. Đã tng nghiên cu Lut Hình Sđã tng được nghe các thy cô nêu ra hướng gii quyết, tuy nhiên tôi vn chưđồng ý vi hướng gii quyếy, và hôm nay tôi xin được nêu ra vài quan đim ca cá nhâđối vi tình hung này. Tuy nhiên, trong quá trình phân tích tôi s không nêu li các yếu t cu thành ca các ti này na, vì nó đã được nêu khá nhiu trong giáo trình, mà tôi ch đề cđến các du hiu riêng biđể to nên s khác bit gia các ti danh này.

Quan đim th nht cho rng hành vi trên ca K, Q, H đã đủ yếu t cu thành ti công nhiên chiếđot tài sn. Tuy Điu 137 BLHS không quy định như thế nào là công nhiên chiếđot tài sn, nhưng qua thc tin xét x có th hicông nhiên chiếđot tài sn là khi người phm ti chiếđot tài sn ca người khác trong điu kin người qun lý tài sn hoc người ch s hu v tài sn không có điu kin bo v tài sn ca mình hoc ngăn cn hành vi chiếđot tài sn ca người phm ti. Như vy, vi khái nim này thì mt hành vi s được xem là công nhiên chiếđot tài sn nếu có đủ hai yếu t là: hành vi chiếđot tài sn ca người phm tđược thc hin khi người qun lý tài sn hoc ch s hu tài sn do hoàn cnh khách quan mà không th bo v được tài sn ca mình hoc không ngăn cđược hành vi chiếđot tài sn ca người phm ti và người phm ti thc hin hành vi chiếđot tài sn mt cách công khai. Du hicông khai  đây cũng ging như du hiu công khai trong ti cướp git tài sn, du hiu này th hin trong ý thc ch quan ca người phm ti, người phm ti biết hành vi chiếđot có tính cht công khai và hoàn toàn không có ý định che du nó. Cn lưý là du hicông khai  đây là công khai đối vi người qun lý tài sn hoc ch s hu tài sn, người phm ti không cn có bt c th đon nào kháđể đối phó người qun lý tài sn hoc ch s hu tài sn vì tuy có thđược hành vi chiếđot này nhưng người qun lý tài sn hoc ch s hu tài sđang rơi vào hoàn cnh không có điu kiđể ngăn cn. Nếu như, người qun lý tài sn hoc ch s hu tài sn không thđược hành vi chiếđot khi nó đang din ra, thì tôi cho rng hành vi y s không được xem là hành vi công nhiên chiếđot tài sn.
Đối vhoàn cnh khách quan trong ti công nhiên chiếđot tài sn thì hin nay cũng chưa có văn bn pháp lut nào quy định rõ ràng hoàn cnh này do đâu mà có, do sơ xut ca ch tài sn gây ra cho chính bn thân mình, hay do người khác gây ravà liu hoàn cnh khách quan này có th do chính người thc hin hành vi chiếđot tài sn gây ra không ? Tôi cho rng hoàn cnh khách quan này có th do chính người thc hin hành vi chiếđot tài sn gây ra, nhưng trước khi to ra hoàn cnh y người phm ti chưa ny sinh ý định chiếđot tài sn.. Xin được ly mt ví d minh ha như sau: A đang điu khin xe máy trên quc l, B do chy nhanh nên không kim soáđược tay lái nêđã tông vào A, khiến cho A b ngã gãy chân, xe máy ca A văng ra, còn xe ca B thì hư hng nng, thy thế B ny sinh ý định chiếđot và đi ti dt xe ca A đi trước s chng kiến ca A. Vi tình hung này, chúng ta thy rng B đã công khai hành vi chiếđot xe máy ca A trước s ch  kiến ca A, và B cũng chng cn phi nghĩ ra cách nàđối phó khi b A phát hin vì A đã b té gãy chân s không có điu kin ngăn cn.
Vì lut chưa quy định rõ ràng hoàn cnh khách quan này do ai gây ra thì mđược xem là hoàn cnh khách quan trong ti công nhiên chiếđot tài sn, hay nói cách khác, hoàn cnh y có bt buc phi nm ngoàý chí ch quan ca người phm ti hay không, nên chúng ta có quyn suy lun là hoàn cnh này có th do chính người phm ti gây ra nhưng trước khi to ra hoàn cnh y người phm ti chưa ny sinh ý định chiếđot tài sn, nếý đinh chiếđot tài sn làm mđích cho vic to ra hoàn cnh y thì rt có th s cu thành ti cướp tài snTheo quy định ti khon 1 Điu 133 BLHS thì mc tđa là mười năm tù, theo quy định ti khon 1 Điu 137 BLHS thì mc tđa là ba năm tù. So sánh hai mc hình pht tđa ca hai ti danh  khung cơ bn thì có s chênh lch đến by năm tù. S chênh lch này xut phát t tính cht, mđộ nguy him ca hành vi phm ti.
Vđề đặt ra trong hođộng t tng như điu tra, truy t, xét x ca các cơ quan có thm quyn là bng cách nào xáđịnh đượý chí ch quan ca người phm tđối vi hoàn cnh khách quan đóĐây hoàn toàn là mt công vic không h d dàng. Nếu xáđịnh sai thì dn ti xáđịnh sai ti danh và trách nhim pháp lý mà người phm ti phi gánh chu có s chênh lch rt ln.
Quay li vi tình hung đã nêu ra. K, Q, H nhm tưởng M và N  là s thanh niên va mi va chm vi mình, nên c ba đã lao vào rượđui hai thanh niêđang đi trên xe đạp, M và N tưởng là cướp nên b li xe chy thoát thân. Bng hành vi rượđu đe da dung vũ lc ngay tc khc, K, Q, H đã làm cho M và N s mà b xe đạp chy thoát thân, thy M và N b chđể li xe, K, Q và H lin ly xe. Nhm ln v đối tượng táđộng thuc trong ý chí ch quan ca người phm ti vn thuđối tượng điu chnh ca lut hình s, còn nhm ln do ý chí ch quan ca nn nhân trong tình hung này s không được dùng làm căn c để định ti. Trong tình hung này, M và N tưởng nhm là cướp, đây là s nhm ln trong ý chí ch quan ca M và N  nn nhân, s nhm ln này không phi là căn c để xem xét khi định ti danh. Nhưng vì hành vi rượđui ca K, Q, H mà làm cho M và N để li xe đạp b chy, li dng xe đạp b b li, ba tên nàđã chiếđot. Vđề đặt ra là hoàn cnh mà K, Q, H chiếđot xe đạp có được xem là hoàn cnh khách quan làm cho ch tài sn không có điu kiđể ngăn cn hành vi chiếđot hay không. Như đã phân tích  trên, thì hoàn cnh khách quan trong ti công nhiên chiếđot tài sn có th do chính người phm ti gây ra nhưng trước khi gây ra hoàn cnh y người phm ti chưa ny sinh ý định chiếđot tài sn. Thế thì vi tình hung này, trước khi gây ra hoàn cnh khách quan làm  cho ch tài sn không có điu kin ngăn cn s chiếđoy, K, Q, H đã chưa có ý định chiếđot tài sn, mà sau khi rượđui M và N, và thy xe đạp b b li chúng mi ny sinh ý định chiếđot tài sn và đã thc hin hành vi chiếđot tài sn. Tuy nhiên, hành vi chiếđot trong ti công nhiên chiếđot tài sđòi hi phi có du hiu công khai, công khai  đây là công khai đối vi ch tài sn, tc là ch tài sn thđược hành vi chiếđoy, còn nếu ch tài sn không thđược hành vi chiếđoy thì không đủ yếu t cu thành ti này. Tình hung không nêu rõ là M và N có thđược hành vi chiếđot xe đạp ca K, Q, H hay không, khi b xe đạp chy thoát thân, rt có th M và N quay lưng lđối vi ba tên này mà cđầu chy nên không có điu kiđể thđược s chiếđot ca K, Q, H. Mc dù có th trong ý thc ch quan ca M và N đều cho rng sau khi mình b chy thì chc chn chúng s chiếđot xe đạp, nhưng đấy không phi là căn c để xáđịnh là M và N có bị” s công khai ca K, Q, H táđộng ti hay không. Vì thế, tôi cho rng không đủ căn c để định ti công nhiên chiếđot tài sn đối vi K, Q, H.
Phi chăng nên b sung thêm mt tình tiết như sau thì s d dàng hơn trong viđịnh ti công nhiên chiếđot tài sn: Sau khi chđược mđođường, M và N thy ba tên này không đui theo na nêđã dng li và nhìn v nơi mà mình đã b li chiếc xe đạp. Lúđó M và N đều thy K, Q và H đang leo lên chiếc xe đạp ca mình đi mt, thy xe đạp ca mình b chôm thì M và N rt tiếc và mugiành li,  nhưng vì khong cách t nơi mà M và N đang đứng quá xa so vi K, Q và H nên hai người này không th chđến và ngăn cn hành vi chiếđot ca ba tên này.
Quan đim th hai cho rng K, Q, H đã phti cướp tài sn theo Điu 133 BLHS.
Cướp tài sn là hành vi dung vũ lc, đe da dùng vũ lc ngay tc khc hoc các hành vi khác làm cho người b tn công lâm vào tình trng không th chng c được nhm chiếđot tài sn. Khách th ca ti cướp tài sđồng thi xâm hi hai quan h được Lut Hình s bo v là quan h nhân thân và quan h s hu. Hành vi trong ti này, thường tn ti dưới dng: dùng vũ lc (dùng sc mnh vt cht táđộng vào người khác nhm làm tê lit hođè bp s chng c ca người này), đe da dùng vũ lc ngay tc khc (là hành vi dùng li nói hoc c ch da s dùng vũ lc ngay tc khc khiến người b hi tê liý chí), hành vi khác làm cho người khác lâm vào tình trng không th chng c được. Mđích chiếđot tài sn là du hiu bt buc trong định ti danh. Nếu vic dùng vũ lc, đe da dùng vũ lc ngay tc khc, hành vi khác mà không có mđích chiếđot tài sn thì s không cu thành ti cướp tài sn, mà có th cu thành các ti danh khác.
Vi quy định  người nào dùng vũ lc, đe da dùng vũ lc ngay tc khc hoc có hành vi khác làm cho người b tn công lâm vào tình trng không th chng c được nhm chiếđot tài sn, cm t nhm chiếđot tài sn chúng ta có th hiu rng mđích chiếđot phi xut hin trước khi thc hin các hành vi nêu trên, hay khi thc hin hành vi chiếđot tài sn thì người phm tđã có ý định chiếđot tài sn. Tun t ca ti cướp tài sn có th được din t như sau: hình thành mđích chiếđot tài sn, dùng vũ lc, đe da dùng vũ lc ngay tc khc hoc có hành vi khác làm cho người b tn công lâm vào tình trng không th chng c được,  chiếđot tài sn. S rt khp khing khi nói rng mđích chiếđot xut hin vào thđim nào không quan trng, min là có dùng vũ lc, đe da dùng vũ lc ngay tc khc hoc có hành vi khác làm cho người b tn công lâm vào tình trng không th chng c được và chiếđot tài sn, tôi cho rng nếu nói như thế thì đã không phánh được bn cht ca ti cướp tài sn. Mt con người bình thường, khi thc hin bt kì mt hành vi nào, anh y cũng b chi phi bi các yếu t bên trong thuc v mt ch quan, đó là động cơ, mđích thúđẩanh thc hin mt hành vi nhđịnh. Và khi thc hin hành vi phm ti vi li c ý thì bn thân cá nhâđó có s nhn thc rõ hành vi ca mình là nguy him cho xã hi, thy trước hu qu ca hành vi đó và mong mun cho hu qu đó xy ra hoc tuy không mong mun nhưng có ý thđể mc cho hu qu xy ra. Mđích ca hình pht là không ch trng tr người phm ti mà còn giáo dc h tr thành người có ích cho xã hi, ý thc tuân theo pháp lut và các quy tc ca cuc sng, ngăn nga h phm ti mi. Phtrng trị” các mđích, động cơ không lành mnh, trái chun mc chung ca pháp lut, ca xã hi thì mi phn nào ci tđược người phm ti. Nếu chúng ta không xáđịnh chính xác mđích, động cơ ca người phm ti khi h thc hin hành vi phm ti thì s khó lòng ci tđược người phm ti.
Đối vti cướp tài sn, mđích chiếđot tài sn phi là cái tiđề để anh thc hin nhng hành vi tiếp theo, vì các hành vi đó phnh ý chí ch quan canh, không th có chuynghĩ mđằng làm mt no trong ý thc ca mt người bình thường được, hành vi khách quan biu hin ra thế gii khách quan ca con người luôn là kết qu ca suy nghĩ, nhn thc ca con ngườđó, chúng có mi quan h khăn khít, bin chng. Nếu ch vì muđịnh ti cho bng đượđối vi mt hành vi mà chúng ta lơ là trong vic xáđịnh ý chí ch quan ca mt cá nhân thì chúng ta đã c tình làm trái mđích ca hình phđược Lut Hình s quy định. Đồng ý là vic xáđịnh ý chí ch quan ca mt người không phi là d, trong nhiu trường hp là không th, và vì thế mt trong các nguyên tc quan trng được Lut T tng hình s đề cđến là nguyên tc suy đoán có li cho b can, b cáo. Khi các cơ quan có thm quyn không xáđịnh được yếu t bt li cho b can, b cáo thì phi suy đoán theo hướng có li cho b can, b cáo. Quy định này nhm mt mt bo v tđa quyn và lích cho b can, b cáo, mc khác hn chế tình trng lm quylàu ca các cơ quan chc năng.
Nhưng vic làm thế nàđể xáđịnh mđích chiếđot tài sn trong ti cướp tài sn xut hin vào lúc nào tôi xin không đượđề cp ti, mà mc nhiên tôi xem rng tình hung trêđã nêu rõ mđích chiếđot xut hin sau khi M và N b xe đạp chy thoát thân. Và vì thế s không hp pháp nếu cho rng K, Q, H phm ti cướp tài sn.
Theo quy định ti khon 1 Điu 133 BLHS thì mđích ca vic thc hin các hành vi được nêu trong khon 1 Điu 133 BLHS là mđích chiếđot tài sn, đây là du hiđịnh ti.
Trong tình hung này, vic K, Q, H đã thc hin hành đe da dùng vũ lc ngay tc kh rượđuđánh, vi vic thc hin hành vi nàđã làm cho M và N s - tê lit s phn kháng mà b xe đạp chy thoát thân, nhưng bn cht ca ca hành vi rượđuđánh này không phi là nhm mđích chiếđot tài sn mà là do nhm tưởng nhóm thanh niên lúđầđã gây s vi mình. Sau khi thy xe đạp do M và N để li ba tên này mi chiếđo tý định chiếđot tài sn xut hin sau khi M và N b xe đạp chy thoát thân, xut hin sau hành vi đe da dùng vũ lc ngay tc khc. Hai hành vi đe da dùng vũ lc ngay tc khc và hành vi chiếđot tài sn có quan h khăn khít nhau, vic chiếđođược tài sn là do M và N b xe chy thoát thân, là kết qu ca hành vi đe da dùng vũ lc ngay tc khc, nhưng  đây không có mi quan h nhân qu gia hành vi đe da dùng vũ lc ngay tc khc vi mđích chiếđot tài sn sau khi thc hin hành vi trên. Có th chia tình hung này thành hai giai đon như sau: giai đon th nht là t lúc K, Q và H thy M và N cho ti khi M và N b chy vì tưởng ba tên này là cướp; giai đon hai là t lúc thy M và N b chy cho ti khi K, Q và H chiếđot xe đạp. Hai giai đon này theo tôđã khác nhau v bn cht, giai đon m đối tượng táđộng ch là sc khe, tính mng (theo mđích và hành vi rượđui ca K, Q và H), giai đon hai  đối tượng táđộng là tài sn (th hin thông qua mđích và hành vi ca K, Q và H). Rõ ràng là mđích và hành vi ca K, Q và H trong hai giai đon nàđộc lp.
Nếu c gng truy cu theo ti danh cướp tài sn thì tôi cho rng không phù hp. Trách nhim ca cơ quan có thm quyn là phi xác minh được mđích ca người phm ti, nếu xáđịnh không được thì phi gii quyết theo hướng có li cho b can, b cáo, ch trách nhim chng minh không phi ca b can, b cáo.
Tôi không đồng tính vý kiến cho rng định ti cướp tài sn cho K, Q, H.
Quan đim th ba cho rng K, Q, H phm ttrm cp tài sn.
 đây tôi s không phân tích li bn yếu t cu thành ti phm na, mà ch nêu lên mt s vđề chính có liên quan đến tình hung này.
Điu 138 BLHS không mô t nhng du hiu ca ti trm cp tài sn mà ch nêu ti danh. Qua thc tin xét x có th hiu Trm cp tài sn có du hiu hành vi khách quan Trm cp tài sn là hành vi lén lút chiếđot tài sn ca người khác.
Đặđim riêng bit ca tTrm cp tài sn là hành vi lén lút, không có vic lén lút thì không phi là trm cp. Nếu mt hành vi chiếđot tài sn trước s chng kiến ca ch s hu tài sn, người qun lý tài sn thì không th coi đó là hành vi trm cp, mà hành vi trm cp phđược thc hin mt cách lén lút, vng trđối vi ch tài sn. Lén lút, vng tr đây là trong ý thc ch quan ca người phm ti cho rng ch tài sn không biếđược mình đang thc hin hành vi chiếđot tài sn ca ch tài sn hoc chiếđot tài sn trong hoàn cnh không có mt ch tài sn ti nơi có tài sn.
Tình hung không nêu rõ, khi K, Q, H thc hin hành vi chiếđot tài sn thì M và N có nhìn thy hành vi đó hay không. Nếu M và N thđược hành vi y thì rõ ràng là không th xem hành vi ca K, Q, H là hành vi trm cp tài sđược. Nếu M và N không thđược hành vi chiếđot ca K, Q, H thì mi có s để cu thành ti trm cp tài sn.
T nhng phân tích trên, tôi cho rng không đủ cơ s để định mt trong ba ti danh công  nhiên chiếđot tài sncướp tài sn và trm cp tài sn.
Vì thế tôi xin được phép nêu thêm mt s gi thuyết mđể có cơ s định ti danh trong tình hung này.
-          Trong lúđang chy, M và N ngoáđầu nhìn li thì thy K, Q, H đang chiếđot xe đạp, nhưng vmc kệ” và b chy tiếp (vì M và N đang rt s ba tên này). Hành vi này ca K, Q, H đã cu thành tcông nhiên chiếđot tài sn  chiếđot tài sn ca người khác trong điu kin người qun lý tài sn hoc người ch s hu v tài sn không có điu kin bo v tài sn ca mình hoc ngăn cn hành vi chiếđot tài sn ca người phm ti.
-          Vì quá s ba tên này, M và N đã cđầu chy mà không nhìn thy nhìn gì mà K, Q, H đang thc hin. Chiếđot tài sn trong hoàn cnh không có mt ch tài sn ti nơi có tài sn, du hiu ca ttrm cp tài sn.
-          M và N đang b chy thì thy K, Q, H đang chiếđot xe đạp, nê“đổý”, quay lđể ngăn cn hành vi chiếđoy, nhưng b ba tên nàđánh tr để chiếđot cho bng được tài sn. Hành vi dùng vũ lc nhm chiếđot tài sn, mt dng hành vi cti cướp tài sn.
Trong thc tin hin nay, tôi nghĩ rng nhng tình hung tương t như thế này là không ít, và khi nó xut hin thì qu là điu khó khăn cho các cơ quan chc năng trong vic xáđịnh mđích chiếđot tài sn ca người phm ti. Xáđịnh chính xác thđim xut hin mđích y li càng khó. Chúng ta s da vào hành vi ca người phm tđể xáđịnh mđích chiếđot, nhưng xáđịnh nó xut hin khi nào trong mt s trường hp li có ý nghĩa quan trng để định ti danh, tình hung trêđây là mt ví d đin hình. Xáđịnh sai thì có th người phm ti s gánh ly trách nhim pháp lý nng n so vi tính cht, mđộ nguy him ca hành vi mà h đã thc hin, hoc có lúc nh hơn rt nhiu so vi tính cht mđộ nguy him ca hành vi mà h đã thc hin. Vic xáđịnh đúng các du hiu này thuc v trách nhim ca các cơ quan chc năng, c th là Cơ quan điu tra, Vin kim sát, Tòán. Các cơ quan này thc hin chc năng ca mình thông qua nhng con người c th vi nhng quyn hn nhđịnh để điu tra, truy t và xét x để làm sáng t v án. Vì thế để đảm bo tđa quyn và lích ca b can, b cáđối vi nhng trường hkhó xử” như thế này, tôi cho rng h phi không ngng nâng cao nghip v, và đặc bit là đề cao tinh thxáđịnh đúng s tht ca v án, hn chế tđa s suy din trong quá trình thc hin quyn năng ca mình.
 Trêđây là nhng quan đim ca tôi trong định ti danh đối vi tình hung này, rt có th còn có nhng sai xót, vì thế nếu có rt mong nhđược s góý chân thành t phíđộc gi.


Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét